Kinderlezingen

Speciaal voor deze lezingen heeft professor informatica Maarten de Rijke van de Universiteit van Amsterdam iemand meegebracht, iemand die ook professor informatica wil worden: Harrie Oosterhuis. ‘Hij heeft stage gelopen bij YouTube,’ vertelt De Rijke. ‘Harrie heeft dus ìn de machine gezeten.’ En dat is natuurlijk erg handig als je gaat vertellen hoe YouTube werkt! ‘Als ik op YouTube ga, vindt hij filmpjes die ìk leuk vind,’ zegt De Rijke. ‘Maar hoe doet de computer dat nou?’ Om daar achter te komen, is het eerst belangrijk om te weten wat YouTube precies is. ‘Het is een website waar je filmpjes op kunt kijken,’ weet een jongen. En dat heeft hij goed. En YouTube is meer: een website, een app en een zoekmachine in èèn. Iedereen in de zaal gebruikt het weleens, om de meest uiteenlopende filmpjes te bekijken. Zoals Fortnite, video’s van bekende vloggers, livestreams en voetbalfilmpjes.

De hele wereld

Waar komen die filmpjes op YouTube eigenlijk vandaan? ‘YouTubers maken ze,’ denkt iemand. En een ander zegt: ‘Mensen die een filmpje maken zetten het op YouTube.’ En dat is precies wat De Rijke wil horen: mensen zetten het op internet. ‘Maar dat zijn niet zomaar mensen,’ zegt hij. ‘Het zijn mensen van de hele wereld!’ Iedereen die dat wil, kan dus een video maken en op YouTube zetten. En dan kunnen mensen over de hele wereld die video bekijken. Dat is wel heel bijzonder. ‘Niet op de hele wereld,’ zegt een jongen. ‘In Australië hebben ze geen camera’s’We zien een filmpje met een kangoeroe en een kat. ‘Waar komt dit filmpje vandaan,’ vraagt Oosterhuis. ‘Australië!’ klinkt het. En dat klopt. Dus tòch Australië. ‘Het had een video uit Artis kunnen zijn, of van de Beekse Bergen. Maar het is Australië,’ zegt Oosterhuis. En hoe weten de kinderen dat zo zeker? ‘Door de kangoeroe,’ zegt iemand. En een ander roept: ‘En de bergen, die hebben we hier niet!’ YouTube kun je dus op de hele wereld gebruiken. En dus ook in veel verschillende talen. YouTube in Spanje is bijvoorbeeld Spaanstalig. In Rusland is het Russisch en in Indonesië is de gebruikte taal Indonesisch. In totaal zit YouTube in 89 landen en wordt het gebruikt in 77 talen. En dat terwijl het videokanaal pas 13 jaar geleden is bedacht - in een garage! - om zelfgemaakte video’s te kunnen delen. ‘Collega’s van een bedrijf wilden filmpjes met elkaar delen, maar dat was te moeilijk. Dus toen hebben ze het zelf bedacht,’ vertelt Oosterhuis. Een jongen weet zelfs welk filmpje het eerste was op YouTube: ‘Me at the zoo,’ zegt hij.

Zeven miljard

Nu loopt het aantal filmpjes in de miljarden. Zeven miljard, om precies te zijn. ‘En dat is een heel speciaal nummer,’ zegt Oosterhuis. ‘Het is speciaal, omdat er nu net zoveel filmpjes op YouTube staan als dat er mensen op aarde zijn.’ Dus als iedereen ter wereld tegelijkertijd een filmpje zou kijken op het videokanaal, zou iedereen een uniek filmpje te zien kunnen krijgen. De Rijke: ‘YouTube is dus ongelooflijk groot.’ Zeven miljard filmpjes. ‘Is het mogelijk dat één persoon alle filmpjes kijkt,’ vraagt Oosterhuis zich af. ‘Hoe lang is die persoon dan bezig?’ Dat hangt natuurlijk af van de duur van een video. Sommige filmpjes duren 10 seconden, andere video’s zeker 2 uur. De Rijke: ‘Zelfs als elk filmpje 1 seconde duurt, ben je nog 200 jaar bezig om àlle filmpjes te zien. Dus dat kan nooit.’

De juiste video

De informatici hebben tien willekeurige filmpjes van YouTube geplukt. Nu willen ze weten of er iets bij zit dat de kinderen leuk vinden. Kookvideo’s, make-up tutorials, huilende kinderen in een auto: er zit niets bij dat de kinderen in de zaal interessant vinden. ‘Dus als we zomaar iets pakken, ziet er veel bij dat niet leuk is,’ concludeert De Rijke. ‘We moeten iets slimmers bedenken om een goede video te vinden.’ Het grote aanbod van filmpjes, maakt kiezen heel moeilijk. ‘We hebben hulp nodig van de computer van YouTube,’ vervolgt De Rijke. ‘De computer haalt een klein groepje video’s uit.’ Oosterhuis vult daaraan toe: ‘Elke keer als je de app opent, staan er ongeveer tien filmpjes klaar. Dat komt door de computer, die laat je dat zien.’ Kiezen uit die hele berg filmpjes op YouTube, kan dus lastig zijn. Als je precies weet wat je wilt zien, is het heel makkelijk. Dan tik je het gewoon in de zoekbalk. De Rijke: ’Maar soms wil ik iets leuks zien, zonder te weten wat. Wat dan?’ In dat geval kijkt de computer naar wat je al eerder hebt bekeken en zoekt dan filmpjes die erop lijken. Dus: de computer weet wat je leuk vindt. ‘Dat heeft hij onthouden, dus dat helpt je. Je ziet het terug in je persoonlijke selectie,’ vertelt Oosterhuis.  We zien de persoonlijke pagina van Oosterhuis: allemaal video’s die te maken hebben met wetenschap. Èn een kookvideo over kokosbrood. ‘Ik heb geen muziek en geen blogs, dus mijn selectie is anders dan bij jullie.’

YouTube kent jou

Hoe dat kan? ‘YouTube kent jou! En iedereen die weleens ‘langs’ komt,’ zeggen de informatici. Maar hoe weet YouTube dan wie je bent? ‘Doordat je een account aanmaakt,’ zegt een jongen. En dat is juist: ‘Door in te loggen, weet YouTube: o, daar heb je Harrie weer,’ zegt Oosterhuis. En zelfs als je niet inlogt, weet YouTube wie je bent. Dat komt doordat jouw computer is verbonden aan je identiteit. ‘En dat komt door… cookies!’ Door cookies te accepteren, kan de computer je herkennen. En zelfs als je geen cookies accepteert, weet de computer van bijvoorbeeld YouTube wie je bent, zegt De Rijke: ‘Elke telefoon, computer, tablet of laptop heeft een eigen, uniek adres: het IP-adres. En daarmee word je herkend.’ Voor al die verschillende personen met verschillende interesses doet YouTube verschillende aanbevelingen. We weten nu dat dat kan doordat YouTube weet wie je bent. Het videokanaal onthoudt of je filmpjes hebt af gekeken of niet, of je veel hebt gezocht naar een bepaald onderwerp en of je ergens op bent geabonneerd - daarmee geef je namelijk zelf al aan dat je iets boeiend vindt. En om nou niet steeds met dezelfde filmpjes te komen, zoekt de computer van YouTube zelf naar interessante filmpjes. Dat kan op drie manieren. Vaak staat in de titel waar het over gaat. En ook staat in de beschrijving vaak wat het filmpje precies laat zien.

Pinguïnsurfplank

 ‘Als we dat allemaal weglaten, weet de computer dan alsnog waar een video over gaat,’ vraagt De Rijke. En dat kan: ‘De computer van YouTube kan zien wat er in een filmpje zit, de computer begrijpt dat.’ We zien nu allemaal korte dierenfilmpjes, zoals de computer die ziet. Om alle bewegende dieren, zet de computer een rechthoekige lijn en bepaalt hij wat hij ziet. We zien een paar paarden. Om de dieren verschijnt een rechthoek met de titel ‘horse’ - dat is Engels voor paard. Dat gaat dus hartstikke goed. Bij een filmpje over papegaaien, heeft de computer het even moeilijk: ‘Hij zegt vaas!’ roept een meisje. En dat klopt: de computer denkt dat een van de papegaaien een vaas is, maar verandert dat al gauw naar ‘parrot’. En ook in een filmpje met giraffen en zebra’s heeft de computer het even lastig: hij denkt dat zebrabillen een persoon zijn. En een pinguïn verwart hij met een surfplank. Ondanks de verwarring af en toe, kan de computer dus heel goed zelf bepalen waar een filmpje over gaat. Zelfs zonder titel of beschrijving. ‘En dat kan hij gebruiken om aanbevelingen te doen.’

Populaire video's

We weten nu dat YouTube dus onthoudt wat je leuk vindt en zelf kan zien of een filmpje bij je past. Maar wat als je voor de allereerste keer een bezoek brengt aan het videokanaal? Wat kan hij je dan aanbieden? ‘Random dingen,’ oppert iemand. Dat kan, maar we hebben eerder in de lezing gemerkt dat dat geen succes was. ‘Kijken waar andere mensen naar kijken,’ denkt een meisje. Dat is een goed idee! ‘Kan de computer van andere mensen leren door te kijken wat populair is,’ vraagt Oosterhuis. ‘Maar hoe dan?’

Cadeau voorspellen

 Om te ontdekken hoe de computer van YouTube dat doet, gaan we een experiment doen. Het is Vaderdag, maar Oosterhuis heeft nog niets gekocht om aan zijn vader te geven. Hij heeft zijn vader niet gevraagd wat hij zou willen krijgen en Oosterhuis heeft ook geen idee wàt hij zou willen geven, dus misschien dat de vaders in de zaal hem kunnen helpen. ‘Misschien kunnen we leren van deze vaders,’ zegt De Rijke. Een vader - Bastiaan - kiest een cadeau en legt dat ongezien aan de kant. Niemand weet wat hij heeft uitgekozen. Dan moeten alle andere vaders in de zaal gaan staan. ‘We maken een voorspelling voor Bastiaan,’ zegt De Rijke. ‘Daarvoor moeten we iemand met dezelfde voorkeur vinden.’ De vaders in de zaal krijgen een paar opties te zien: gaan ze voor een koptelefoon of een heggenschaar? Bastaan kiest de koptelefoon. De vaders die liever een heggenschaar wilden, gaan zitten. Dan is de keuze tussen een kookschort of een sportshirt. Bastiaan zegt: ‘Het sportshirt.’ De mannen met dezelfde keuze blijven staan. En als na de laatste keuze - een koffiezetapparaat of paninigrill - nog vier vaders over zijn gebleven, krijgen dezelfde cadeau-ideeën te zien als Bastiaan. Na even turven, blijkt dat de meeste vaders graag een paar sportschoenen zouden willen voor Vaderdag. De Rijke tegen Bastiaan: ‘Wij bevelen jou sportschoenen aan.’ En… Dat was precies wat hij zelf ook had gewild! Applaus!

Hartjes en kruisjes

 ‘We wisten niets van Bastiaan af en toch hadden we na een paar vragen een juiste aanbeveling,’ concludeert Oosterhuis. ‘Je kunt dus van andere mensen leren door te kijken wat ze leuk vinden.’ YouTube doet dat precies zo, alleen dan in het groot. ‘YouTube houdt een soort enorme tabel bij voor iedereen, met een hartje voor wat ze wel leuk vinden en een kruisje voor wat ze niet leuk vinden,’ vertelt Oosterhuis. ‘Dat houden ze bij voor honderdduizenden mensen.’ En zoals we al weten, houden verschillende mensen van verschillende dingen. Hoe kunnen we het systeem van YouTube toepassen om een passend cadeau te vinden voor de vader van Oosterhuis? We zien een grote tabel met in de linkerkolom allerlei cadeau-ideeën, zoals een t-shirt, chocola, een koffiezetapparaat en een grasmaaier. In de bovenste rij staan verschillende personen, met in de kolom daaronder een kruisje bij de dingen die ze niet leuk vinden en een hartje bij de dingen die ze wel leuk vinden. De kolom van de vader van Oosterhuis is nog leeg. Wat weet Oosterhuis van zijn vader? Eerder heeft hij een geurtje gegeven. ‘Maar dat staat nog steeds ongebruikt op de plank.’ Dus een kruis bij het luchtje. ‘Als ik een t-shirt geef, draagt hij die wel,’ zegt Oosterhuis. ‘Maar dat heb ik al een paar keer gedaan. Ik wil nu iets anders geven.’ Dus ook een kruisje bij het t-shirt. ‘We gaan kijken wie er op Harries vader lijken,’ zegt De Rijke. Alle personen die niet van geurtjes en t-shirts houden, vallen af. Dan blijven drie personen over. Wat hebben zij gemeen? ‘Ze houden allemaal van koffie,’ klinkt het in de zaal. Dus: Oosterhuis moet een koffiezetapparaat kopen voor zijn vader!

 Wat wordt de volgende video?

 YouTube doet ditzelfde, maar dan met video’s. ‘Ik heb bij mijn ontbijt een video met een eekhoorn zitten kijken,’ vertelt Oosterhuis. ‘Wat moet dan de volgende video worden?’ YouTube kijkt naar al die andere mensen die ook de eekhoorn-video hebben gekeken. Toevallig heeft De Rijke ook eens hetzelfde filmpje gezien. ‘Daarna ben ik naar andere dieren gaan kijken,’ vertelt hij. ‘Otter-filmpjes.’ Dus wat is dan logisch? Door na de video van de eekhoorn, een otter-filmpje aan te bevelen. YouTube kan dus van andere mensen leren door te kijken naar hoeveel mensen een filmpje leuk vinden. En ook door te onthouden hoeveel mensen de videomaker leuk vinden en door te kijken naar zoveel mensen het onderwerp leuk vinden. Dat samen, zorgt voor een aanbeveling in jouw selectie als je even ‘random’ een paar leuke filmpjes wilt zien.

Alles onthouden

 ‘Dus,’ concludeert De Rijke. ‘Hoe weet youTube wat je leuk vindt?’ ‘Door te kijken naar andere mensen!’ klinkt het. ‘Door te onthouden wat je eerder hebt opgezocht,’ zegt een meisje. ‘Door de dingen die je niet leuk vond,’ zegt een ander. ‘En door te kijken wat er in een video zit,’ roept een jongen tot besluit. De informatici knikken instemmend. De Rijke somt het nog even op: ‘YouTube kijkt naar wat jij leuk vindt, jouw gedrag dus. Het kijkt naar het gedrag van heel veel andere mensen. En het bepaalt waar een video over gaat.’

YouTube in de toekomst

 Oosterhuis heeft nog één vraag: ‘Wat kan YouTube in de toekomst?’ De vingers schieten de lucht in en de ideeën vliegen door de lucht. ‘Nòg meer dingen aanbevelen!’ ‘Dat je kunt zeggen wat je ervan vindt!’ ‘4D-filmpjes, met geur en beweging!’ ‘Hologramfilmpjes, dat je er middenin zit!’ Wie weet…